Jak zbieranie informacji na temat możliwej przyszłości pomaga podejmować lepsze decyzje dzisiaj? Dlaczego wybieganie myślami o 5–15 lat naprzód może zwiększyć konkurencyjność twojej firmy? I jak pomaga w tym foresight strategiczny?
Cykl życia korporacji z listy Fortune 500 trwa zaskakująco krótko. Niemal 90% największych na świecie firm sprzed 50 lat dzisiaj już nie istnieje – wykazały badania Steve’a Denninga**.** W związku z tym nie można wykluczyć, że w przyszłości ktoś nie zajmie miejsc Facebooka, Ubera, WhatsAppa czy twojej firmy – w każdej chwili mogą pojawić się nowi gracze, którzy zagarną klientów dla siebie. By przygotować się na takie nieoczekiwane zwroty akcji, warto zainteresować się foresigthem. O co w nim chodzi?
Czym jest, a czym nie jest foresight?
Foresight nie jest techniką (czy nawet zbiorem technik), lecz procesem, którego celem jest przewidywanie przyszłości, zarządzanie nią, a nawet kierowanie nią w myśl zasady, że przyszłość jest zależna od naszych teraźniejszych działań. Na poziomie przedsiębiorstw zaczął być wykorzystywany w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, a wcześniej polegały na nim przede wszystkim państwa, wojsko czy organizacje międzynarodowe. Gdy trafił na grunt firm, okazało się, że nie potrzeba ani tak wielkiej skali, ani dofinansowania z budżetu państwa, by czerpać z niego realne korzyści.
To co ważne, foresight nie jest ani planowaniem strategicznym, ani prognozowaniem, z którymi często bywa wrzucany do jednego worka. W planowaniu zbyt duży nacisk kładzie się na konkretny cel, który w foresighcie bywa niedoprecyzowany. Z kolei w prognozowaniu za bardzo liczy się precyzja, a nie tak bliskie foresightowi tworzenie alternatywnych wizji przyszłości za 5 czy nawet 30 lat. Przez wielu badaczy foresight bywa określany wręcz bardziej sztuką niż nauką. Nic dziwnego, przecież to proces niezwykle skomplikowany oraz zróżnicowany pod kątem metod i narzędzi, a także sposobów zdobywania i wykorzystania danych.
Skomplikowanie i różnorodność znalazły odzwierciedlenie w szerokim wachlarzu metod wykorzystywanych przy projektach foresightowych. Grupuje się je zazwyczaj w cztery kategorie, zwane wymiarami:
kreatywności, jak np. burza mózgów, dzikie karty[1], metoda gier[2];
współdziałania, polegający na wspólnym tworzeniu nowej wiedzy przez multidyscyplinarną grupę, np. w ramach warsztatów tworzenia scenariuszy przyszłości;
faktów, które stanowią punkt odniesienia do badań i zwiększają rzetelność tworzonych wizji przyszłości, np. przegląd literatury, bibliometria, benchmarking;
ekspertyzy, w ramach którego korzysta się z pomocy ekspertów ułatwiających uwzględnienie obecnych możliwości naukowych i technologicznych w zakresie kreowania pożądanej przyszłości, np. panele eksperckie, wywiady, skanowanie środowiska.
Jak widać, patrzenie w przyszłość do najłatwiejszych nie należy, ale daje firmom konkretne korzyści, po które coraz częściej decydują się sięgać. O jakich korzyściach mowa? I jakie przeszkody trzeba pokonać, nim się po nie sięgnie?
Foresight daje firmom realne korzyści
Mimo dużych możliwości gromadzenia i interpretowania informacji firmy nie wykorzystują w pełni potencjału foresightu strategicznego, jak wynika ze studium Strategic Foresight in Multinational Companies. René Rohrbeck i Heinrich M. Heuer, twórcy opracowania, zauważają, że w organizacjach za duży nacisk kładzie się na skanowanie środowiska technologicznego i gospodarczego, zapominając o przewidywaniu zmian w potrzebach klientów, a także problemów regulacyjnych czy legislacyjnych.
Tylko taka wielowymiarowa perspektywa charakteryzująca foresight strategiczny wzbogaca i wspiera kluczowe decyzje w firmach. Takie spojrzenie pomaga m.in.:
sprawdzić, jakie konsekwencje za 5, 10 czy 15 lat mogą mieć obecne działania i decyzje;
wykryć problemy, nim się pojawią, co jest najłatwiejszym sposobem na uniknięcie ich zawczasu;
zweryfikować, jak przyszłe działania mogą wywrzeć wpływ na firmę i jej otoczenie;
stworzyć najbardziej pożądany scenariusz przyszłości, na którego urzeczywistnieniu mogą skupiać się dalsze działania w firmie.
W związku z tym foresight coraz częściej dołącza do stałego zestawu praktyk, obok monitorowania konkurencji czy prognozowania. Pomaga spojrzeć na przyszłość z bardzo szerokiej perspektywy, oddzielić mody od faktycznych trendów i z szumu informacyjnego wyłapać to, co istotne.
A w globalnej gospodarce szeroka perspektywa ma istotne znaczenie, dlatego zrozumienie krótkoterminowych trendów branżowych czy nawet ogólnych długoterminowych trendów w społeczeństwie to za mało. Okazuje się, że często to na pozór błahe trendy, zmiany lub zjawiska stanowią siłę napędową zmian, które ostatecznie wpłyną na przyszłość całego biznesu. Dlaczego właśnie tu z pomocą przychodzi strategiczny foresight?
Foresight służy wykrywaniu zmian w środowisku korporacyjnym poprzez obserwację tzw. słabych sygnałów (weak signals). To ważne, ponieważ często to drugoplanowe trendy zmieniają pragnienia, postawy i zachowania klientów. A lekceważąc je, możesz dobrowolnie dać konkurencji szanse na przekształcanie sektora.
Jeśli nie studiujesz przyszłości, nie możesz na nią wpływać
W świecie VUCA brak wiarygodnego programu foresight może mieć katastrofalne skutki dla wszystkich typów organizacji. Obecnie potrzeba ciągłego skanowania i dostosowywania do nowych warunków staje się wręcz nieunikniona. Interdyscyplinarna sztuka foresightu sprawi, że na pojawiające się problemy lub potencjalne zagrożenia czy szanse spojrzysz z różnych perspektyw, ponieważ dzięki zyskasz o wiele szerszy kontekst.
Nim wdrożysz foresight w firmie, zachęcam cię do codziennej refleksji na temat przyszłości. Oto kilka wskazówek, dzięki którym ten proces stanie się pełniejszy:
Zwróć uwagę na drobne, na pozór niewiele znaczące sygnały zmian
Zrozum, że przydatne informacje o przyszłości na pierwszy rzut oka wydają się śmieszne
Rzuć wyzwanie obecnym założeniom i baw się możliwościami
Przyglądaj się złożoności różnych zjawisk, a nie pojedynczym zdarzeniom
Nie myśl tylko o przyszłości, ale wyobrażaj sobie siebie w przyszłości
Pamiętaj, że istnieje wiele możliwych reakcji na przyszłość: adaptacja, łagodzenie lub wpływ
Oczywiście, najlepsze decyzje dotyczące przyszłości najłatwiej podjąć, znając przyszłość. Dopóki jednak nie powstanie wehikuł czasu, który mógłby cię tam zabrać, cennych podpowiedzi może dostarczyć foresight strategiczny. Choć nie możesz liczyć na to, że ten proces zagwarantuje ci nieomylność, z pewnością pozwoli ci zweryfikować, jak twoja strategia sprawdzi się w różnych wersjach przyszłości. Dlatego warto wybiegać myślami kilka lat do przodu i weryfikować swoje założenia pod kątem różnych przyszłości.
[1] Dzikie karty (ang. wild cards) – opisy zdarzeń, które z założenia są mało prawdopodobne, ale jeżeli wystąpią, to mają bardzo istotne, nagłe konsekwencje, stanowiące punkt zwrotny w rozwoju pewnej tendencji (ekonomicznej, społecznej, technologicznej).
[2] Metoda gier – gry i symulacje, które pozwalają przećwiczyć poruszanie się w środowisku biznesowym i podejmowanie decyzji w przyszłości.
